Thiên Thứ Năm - Thế

Định Nghĩa

Thế (shì) - Sức mạnh: Thế năng (potential energy) Thế gia; Quyền thế
- Đà đẩy: Thế đầu (momentum ở Vật lí); Thế như phá trúc (đà như chẻ tre)
- Hình dạng: Địa thế; Sơn thế
- Hoàn cảnh: Thế nan tòng mệnh (khó theo lời dạy xin ngài tha)
- Ra dấu: Tác thủ thế (lấy tay làm hiệu)
- Dương vật: Khử thế (hoạn)

  1)    Tôn Tử nói : Phàm điều khiển quân, bất kể nhiều hay ít đều là việc tổ chức biên chế quân đội, chỉ huy quân nhiều hay ít là vấn đề hiệu lệnh.

2)    Thống lĩnh toàn quân gặp địch tấn công mà không bị bại trận, ấy là nhờ vào thuật biến hóa kỳ ảo khi dùng binh là chính. Dùng binh công địch được, thế như lấy đá chọi trứng, ấy là nhờ biết vận dụng chính xác tránh thực chọn hư.

3)    Phàm việc tác chiến, dùng chính binh đối địch, kỳ binh thủ thắng.

    Chú thích: câu 3  Chiến thuật cổ đại thường chia ra làm hai loại: chính (frontal attack) và kỳ (flank attack).  Dựa vào hai chiến thuật, người xưa phân ra hai loại quân: chính quân (chính binh) và kỳ quân (kỳ binh).  Chính quân đánh theo lối chính diện, đánh theo cách mặt đối mặt, hai bên giàn quân ra hàng ngang mà đánh. Hai bên có thể  suy đoán, và biết trước trận chiến sẽ xẩy ra ở một nơi nào đó. Cách đánh như vậy thì được gọi là chiến thuật chíhh.  Trong khi đó, kỳ quân đánh theo lối cạch sườn của quân địch, đánh sau lưng địch. Đánh một cách không ai nghĩ đến.  Một yếu tố rất là quan trọng là phải bí mật và bất ngờ.  Cách đánh như vậy thì được gọi là chiến thuật kỳ.  Muốn làm cho quân dịch bị bất ngờ thì phải lừa địch, và vận dụng bằng mưu mẹo, trí óc thông minh.  Mưu mẹo là đánh ăn gian, đánh một cách không công bằng, đánh rất xấu, đánh không có quân tử.  Mẹo là những kinh nghiệm, tinh vi, đơn giản hay là phức tạp như mà rất là hữu hiệu, có hiểu quả rất cao.  Ví dụ, có hai người đánh nhau, người thứ nhất gọi là A, và người thứ hai gọi là B. Người A có sức lực 100 kg, trong khi đó B có sức lức 65 kg.  Nói về sức lực thì người A có sức mạnh hơn.  Cho nên lúc thi đấu, người B đề nghị vấy người A rằng.  Hai mình đều cởi áo ra rồi mới đánh nhau cho khỏ bị hư áo.  Người A đồng ý với người B.  Trong lúc người A vừa cởi áo đến đầu, thì lập tức người B tấn công thình lình vào người A.  Người A đã không thể trở tay kiệp thời vì chiếc áo đã chùm trên đầu và che mặt lại.  Người B đã dùng mưu mẹo, để lừa đối phương, và gian dối ra tay bất ngờ.  Vì qua bất ngờ, cho nên đối thủ không có đủ thời gian chuẩn bị trước để phòng ngừa. 

Dùng chính binh (là quân lính chuyên đánh theo cách đối mặt) là để phòng thủ.  Phòng thủ là làm sao mà không phải bị bại, bị mất hết quân.  Để mà chờ đợi cơ hội và điểu kiện để thắng.  Tôn Tử đã nói rất rõ là dùng chích binh là để đối địch, là để ứng chiến. là để ngăn chặn quân địch không được tiến lên, và tràn qua trận địa biên giới đất nước, hay là thành trì.

Dùng kỳ binh là để tấn công. Tấn công để làm cho địch bị sơ hở, và tiêu diệt được đôi phương.  Tấn công một cách bí mật, và bất ngờ, chớp nhoáng, mưu mẹo thì địch sẽ không thể ra tay kịp thời để đối phó.  Cho nên sẽ bị sơ hở và bị thiệt hại nặng.  Và thật vậy, Tôn Tử nhận mạnh rằng, dùng kỳ binh để thủ thắng.  Thủ thắng là nhờ đến yếu tố thuật tiện để giàng thắng lợi.  Yếu tố thuật tiện đó chích là phương cách dùng kỳ quân.

4)    Tướng giỏi dùng binh sẽ biết biến hóa tác chiến như trời đất không bao giờ cùng đường, sông biển không bao giờ cạn nước.

5)    Như mặt trăng mặt trời, lặn rồi lại mọc ; như bốn mùa thay đổi, qua rồi lại đến. Âm nhạc cũng không quá 5 thanh âm, nhưng biến hóa khôn lường, nghe sao cho hết được ; sắc màu cũng chỉ có 5 màu, nhưng biến hóa nhìn sao cho tận ; vị bất quá cũng chỉ có 5 vị, như biến hóa nếm sao cho đủ.

6)    Chiến thuật cũng chỉ có kỳ và chính, nhưng biến hóa của kỳ và chính là vô cùng vô tận.

Chú thích : câu 4 - 6 Nếu mà biết cách phối hợp cách thức đánh chích và kỳ một cách khéo lẽo thích hợp tình hình, hợp lẽ thì sẽ mang lại kết quả tốt đẹp.  Nói ngược lại,  muốn được thắng lợi, thì phải biết phối hợp khéo lẽo cách thức đánh chích quân và kỳ quân.  Tôn Từ nói rất là rõ là phải biết biến hóa, biết sáng tạo, biết ứng dụng vào tình thế hợp lý.  Khái niệm thì chỉ có hai chính và kỳ, nhưng mà ứng dụng, biến hóa chiến thuật chính và kỳ thì không bao giờ hết. Tóm tại là tuy cơ ứng biến khi khai triển hai chiến thuật này.  Lưu ý, chiến tranh là một chuỗi thời gian dài.  Không phải đánh hai ba trận là xong.  Mà là đánh nhiều trận (co khi lên đến 200 trận) đánh đến khi nào một bên không thể chiến đâu được nữa.  Trong chiến tranh có trận đánh tính theo giờ, có trận đánh tính theo ngày, có trận đánh tính theo tháng. Có trận đánh lớn đành rất là nhiều quân, có trận đánh nhỏ ít quân hơn.

7)    Kỳ chính chuyển hóa lẫn nhau như vòng tròn không có khởi điểm cũng không có kết thúc, ai có thể biết được ?

     Chú thích:  khái niệm chích kỳ là khái niệm rất là tổng quát, và bao quát.  Khái niệm này thì rất là chung chung.  Nhưng mà khi mà áp dụng thì người tướng phải cụ thể hóa phương pháp mà áp dụng.  Tôn Tử đã nói là phải biết cách luôn luôn thay đổi chiến thuật.  Biến hóa ra muôn ngàn phương pháp khác nhau, hợp với sự tiến hóa của loài người.  Thời xưa, khoa học chưa pháp triển vũ khĩ còn thô sơ, thì có phương pháp xưa.  Thời đại bây giờ thì khoa học pháp triển mới lạ.  Thì phải, nghiên cứu, sáng tạo và tìm ra cách thức mới lạ hơn.  Tóm tại là phải biết biến hóa theo đà phát triển của con người.  Phương pháp áp dụng thì khác giữa thời xưa và thời nay.  Nhưng mà khái niệm thì không bị thay đổi bao nhiêu, nếu mà có chiến tranh.

8)    Nước lã chảy xiết cuốn trôi cả đá gạch, đó là nhờ thế nước lũ.

9)    Chim ưng vồ mồi chỉ 1 cú có thể xé nát con mồi, đó là dựa vào thế tiết nhanh như chớp nhoáng.

Chú thích : câu 8 - 9, Tôn Tử mượn hình ảnh dòng nước lũ, chảy thật là mạnh, dữ dội, có thể cuốn trôi cả đá gạch, để nói lên sức mạnh ghê ghơm của thiên nhiên.  Nhờ vào hiện tượng thiên nhiên để nói lên  yếu tố sức mạnh phi thường được tạo ra trong tình thế nước chảy xiết.  Quân đội cũng phải có sức mạnh như nước lũ thì mới có thể chiến thắng.  Hơn nữa Tôn Tử cũng bàn đến yếu tố chớp nhoáng  trong hình ảnh chim ưng vồ mồi.  Con chim ưng phải biết canh me, và trọn đúng thời điểm mà tân công thật nhanh.  Cách đánh nhau phải trọn đúng lúc, đúng thời điểm thuận tiện, để ra đòn tấn công chớp nhoáng, làm cho đối thủ không con kịp thời gian để phản công.  Làm được như vậy thì mới có thể chiến thắng được.  Tóm tại, sức mạnh phi thường, và chớp nhoáng đó là hai yếu tố chính để được lợi thế chiến thắng.

10)   Người chỉ huy giỏi là người biết tạo nên thế hiểm hay tiết chớp nhoáng. Thế hiểm như cung đã giương hết mức, tiết chớp nhoáng như lấy nỏ phóng tên, nhanh vô cùng.

Chú thích:  người chỉ huy phải có đầu óc sáng tạo.  Luôn luôn nghiên cứu, học hỏi và phát huy ra nhiều mưu kế mới lạ.  Và khai triển mưu kế nhanh thư sấm sép.

11)  Trong khi tác chiến, người ngựa rối loạn mà không để đội hình rối loạn.
Chú thích câu số 11, trong lúc tác chiến, hoàn cảnh lúc đó rất là người ngựa rối loạn (số quân của mỗi một bên lên đến từ 1 vạn người lên đến 20 vạn người.  Tính ra là từ 10,000-200,000 ngàn người cộng với 100 - 10,000 con ngựa ở trên chiến trường).  Trong hoàn cảnh đó, người chi huy vẫn có thể kiểm soát được tình hình, tình thể, và điểu kiển, sắp sếp, bố trí cho một quân đội đông người như thế thì phải là một nghệ thuật rất cao. 

12)   Hỗn loạn mù mịt mà vẫn đâu ra đấy, duy trì được thế, tiết thì không bị bại.

13)   Ta có tổ chức chặt chẽ thì khiến địch hỗn loạn, ta có lòng dũng cảm thì khiến địch khiếp sợ, ta có binh lực lớn thì khiến địch suy yếu.

14)  Chặt chẽ hay hỗn loạn là do ở tổ chức biên chế, dũng cảm hay khiếp sợ là do ưu thế tạo nên, lớn mạnh hay suy yếu là do thực lực đối sách thể hiện ra.

15)  Tướng giỏi là biết cách điều khiển quân địch, ngụy trang để dụ địch khiến kẻ địch di động theo ý mình, dùng lợi nhỏ dụ kẻ địch, địch ắt đến để chiếm.

     Chú thích:  Muốn mà điều khiển quân địch, thì phải dụ địch.  Ví dụ, muốn bắt được con chim, thì phài bỏ con mòi ra mà dụ.  Phải tìm ra cách thức mới lạ mà dụ được quân địch.  Làm được như vậy thì mới làm chủ được quân địch,  làm chủ được tình hình.

16) Dùng cách đó mà khiến quân địch đến nạp mạng.

17)  Người giỏi tác chiến là biết tạo ra tình thế có lợi chứ không trách thuộc cấp, biết chọn lựa và sử dùng nhân tài để tạo nên lợi thế.
 
Chú thích câu số 17:  Tôn Tử muốn nói lên người lãnh đạo phải biết có phương pháp tạo dựng lên hoàn cảnh thuật lợi, biết tuyển mộ nhân tài, nhân sỹ (người học cao hiểu rộng, thời bây giờ được gọi là tiến sỹ), biết quản lý tốt nhân lực để tạo lên lợi thế.  Thời bây giờ gọi là quản lý nhân lực (Human Resource).
 

18)  Người giỏi tác chiến tạo ra thế giống như lăn gỗ đá, gỗ đá ở chỗ bằng thì nằm im, ở chỗ nghiêng dốc thì dịch chuyển, vuông thì dừng, tròn thì lăn.

Chú thích câu số 18, trong câu này Tôn Tử muốn nói lên sự kiểm soát, và sự điều hành và sự bố chí lực lượng tác chiến giống như hình ảnh lăn gỗ đá từ trên đỉnh núi xuống chân núi.  

Nếu muốn gỗ đá mằn im, thì đặt ở địa thế bằng phẳng.  Nếu muốn gỗ đá di chuyển, thì đặt ở địa thế nghiêng dốc.  Hai câu này nói lên sự tác động bên ngoài do môi trường ảnh hưởng đến sự di chuyển của gỗ đá.  Nói cách khác là mình phải biết bố trí lực lượng vào trong một hoàn cảnh hay là tình thế nào đó, thì bắt buộc lực lượng tác chiến phải hành động như vậy.  Ví dụ, nếu muốn quân đội cùng nhau quyết chiến đến cùng, thì mình bố trí một lực lượng nhỏ tác chiến ở trong tử địa, thì bắt buộc lực lượng tác chiến đó phải cùng nhau hợp lực đánh nhau cho đến chết mời huy vọng được sống.  

Nếu muốn gỗ đá nằm im, thì đúc khúc gỗ đá thành hình vuông.  Nếu muốn gỗ đá di chuyển dễ dàng, thì đúc gỗ đá thành hình tròn.  Thật vậy hai câu này nói lên sự tác động bên trong trực tiếp vào gỗ đá để kiểm soát chi phối sự di chuyển của vận thể.  Ví dụ mình muốn cho quân đội hùng hậu, thì phải huấn luyến quân đội kỹ càng, tranh bị vũ khí tốt nhất đế chiến đấu cho thật tốt,  phải kỷ luật thật là nghiêm khắt và sắt đá để dể dàng điều khiển được trong lúc chiến tranh tàn khóc, rối răn, lộn sộn và hỗn loạn.
 

19)  Bởi vậy mà người giỏi chỉ huy tác chiến cũng như lăn hòn đá tròn từ trên núi cao vạn trượng xuống chân núi vậy. Thế tạo ra chính là như vậy.